Rażąco niska cena w postępowaniach przetargowych

W przeważającej większości przetargów na roboty budowlane kryterium rozstrzygającym o przyznaniu zamówienia jest cena. Wysoka konkurencja i próby wygrania przetargu bez względu na koszty prowadzą często do oferowania nierealistycznych kalkulacji, które nie mają odbicia w rynkowych realiach. Efektem takiego postępowania jest obserwowana w mediach fala upadłości i bankructwa firm budowlanych z różnych branż. Czy zamawiający może się ustrzec przed takim scenariuszem, a wykonawca mieć gwarancję, że bierze udział w uczciwym postępowaniu?

Inne kryteria

Jedną z metod zapobiegania składaniu ofert z zaniżonymi cenami jest zmiana kryteriów rozstrzygających o wygraniu przetargu. Przy przygotowaniu każdego przetargu zamawiający powinien wyważyć swoje interesy i tak ustalić kryteria, by najlepiej je zabezpieczyć. Oprócz kosztów może on również wskazać inne wyznaczniki, które (w odpowiednim udziale procentowym) będą się składały na wyłonienie najlepszej oferty spośród złożonych. Mogą to być np. termin wykonania usług lub długość i warunki gwarancji.

Rażąco niska cena

Bardzo często tak się jednak nie dzieje. Po części w obawie przed zarzutem o naruszenie dyscypliny finansowej, po części z powodu trudności w ustaleniu i wyważeniu wagi innych kryteriów, cena pozostaje jedyną podstawą przyznania lub odrzucenia oferty. Prowadzi to do znanego mechanizmu zaniżania kosztów robót. Zamawiający ma jednak możliwość żeby temu przeciwdziałać. Ustawa o zamówieniach publicznych wprowadza pojęcie rażąco niskiej ceny (art. 89 ust. 1 pkt. 4 PZP, rozumianej jako cena dumpingowa, ustalana poniżej rzeczywistych kosztów danej usługi lub produktu na rynku) i daje zamawiającemu możliwość odrzucenia ofert, które ją zawierają. Jeżeli zamawiający przedsięweźmie takie podejrzenie, wówczas rozpoczyna procedurę sprawdzenia, czy zaproponowana kwota rzeczywiście jest nierealna.

Jeśli chodzi o przygotowanie materiałów do przetargu, pisaliśmy o tym w artykule:„Dokumenty wymagane w przetargu – czego może oczekiwać Zamawiający?”

Wyjaśnienia wykonawcy i procedura sprawdzająca

Na mocy zapisów ustawy zamawiający może zwrócić się do wykonawcy o wyjaśnienie sposobu ustalenia ceny za całość zamówienia (ceny jednostkowe za poszczególne części składowe zamówienia nie są badane pod kątem rynkowym). Ma również prawo do powołania biegłego, który oceni, czy zaproponowane kwoty są realistyczne i wiarygodne. Udzielone przez wykonawcę wyjaśnienia nie mogą pozostawiać wątpliwości, że kwoty które zaproponował zostały oszacowane prawidłowo. Przede wszystkim powinien wskazać jaka jest realna przyczyna obniżenia ceny i udowodnić, że na rynku można zakupić tego typu usługę lub towar po zbliżonych kosztach. Często wykonawcy argumentują, że taka jest polityka firmy, promująca pozyskiwanie nowych kontrahentów przy pomocy wysokich rabatów. Tego typu wyjaśnienie może jednak nie być wystarczające – wykonawca powinien wskazać konkretne informacje (np. ustalenia z dostawcą) oraz poprzeć je dowodami, które nie budzą zastrzeżeń. Ostateczna ocena przedstawionych wyjaśnień należy do zamawiającego i to on finalnie decyduje o przyjęciu lub odrzuceniu oferty. Wykonawca ma zawsze prawo odwołania się od tej decyzji.

Orzecznictwo i praktyka

Jedną z najważniejszych słabości tego mechanizmu jest wyłączenie cen cząstkowych (za poszczególne usługi) z możliwości poddawania ich ocenie pod kątem realności i rynkowości. Takie stanowisko potwierdza orzecznictwo sądów i Krajowej Izby Odwoławczej. W wielu przypadkach ceny jednostkowe, ustalone poniżej kryteriów rynkowych i niemożliwe do osiągnięcia w rzeczywistości (np. koszty zakupu surowca z którego powstaje produkt niższe od ceny produktu lub wynagrodzenie pracowników ustalone poniżej minimalnych progów) powodują obniżenie wartości całego kontraktu, pozwalając zwyciężyć w postępowaniu przetargowym. Podstawą do uznania ceny za rażąco niską nie jest również odniesienie jej do kwot zawartych w innych, złożonych ofertach, jak również do średniej ceny wynikającej ze wszystkich ofert. W niektórych przypadkach również skalkulowanie ceny poniżej realnych kosztów nie spowoduje wykluczenia z postępowania z powodu rażąco niskiej ceny, jeżeli wykonawca udowodni, że taka oferta przynosi mu również inne, np. niematerialne korzyści.